مقدمه :

حفظ تعادل مواد غذايي در كودكان به آساني ميسر نيست زيرا نيازهاي غذايي آنها با رشدشان تغيير مي‌كند علاوه بر اين كه سليقه و عادات غذايي و ميزان فعاليت‌شان نيز متغير است.
نيازهاي غذايي يك كودك براساس سن ، سايز و متابوليسم بدن، شرايط سلامت آنها و ساير عوامل عوض مي‌شود.
نوزادان همه نيازهاي غذايي‌شان را از طريق شير مادر يا شير خشك تامين مي‌كنند.
سني كه در آن كودك مي‌تواند غذاي جامد دريافت كند متفاوت است. تغذيه كودكان بالاي دو سال به استثناي ميزان كالري مورد نيازشان مانند بزرگسالان است.
به طوري كه آنان نيز نيازمند طبقه‌بندي مناسب مواد مغذي، ويتامين‌ها (مانند ويتامين C) و املاح معدني (مانند كلسيم، آهن) براي رشد، تكامل و عملكرد بدنشان هستند.

سوء تغذيه كودكان در 3 سال اول زندگي، غير قابل جبران است

نماينده يونيسف در ايران با اشاره به شيوع 5/5 درصدي سوء تغذيه در بين كودكان ايراني گفت: 80 درصد ظرفيت مغز انسان در سه سال اول زندگي شكل مي‌گيرد بنابراين سوء تغذيه در اين مدت غير قابل جبران است.

كريستين سالازار، نماينده صندوق كودكان سازمان ملل متحد در ايران امروز در نشست خبري در آستانه هفته سلامت در دفتر سازمان ملل، افزود: صندوق كودكان سازمان ملل از سال 1949 براي رسيدگي به بهداشت و سلامت كودكان فعاليت مي‌كند و ايران و پاكستان جزء اولين كشورهايي هستند كه همكاري با يونيسف را آغاز كردند.
يكي از مسائل مهم مرتبط با سلامت كودكان سوء تغذيه آنهاست، در ايران 5/5 درصد كودكان سوء تغذيه دارند اما سوء تغذيه در برخي مناطق ايران مانند سيستان و بلوچستان و كرمان و برخي شهرهاي ديگر به مراتب وضعيت وخيمتري دارد، استانهايي كه وضعيت سوء تغذيه كودكان در آنها نگران كننده و زير استاندارد است و اين خلاء و عدم توازن بايد حل شود.
نيمي از مشكلات كودكان مربوط به سوء تغذيه در زمان خردسالي است و بايد با ديد توسعه نگر وضع تغذيه كودكان را در ايران بهبود بخشيد زيرا 80 درصد ظرفيت مغز انسان در سه سال اول شكل مي‌گيرد و اگر در اين سالها كودك با سوء تغديه مواجه باشد در سالهاي بعد با مشكلات غير قابل جبراني مواجه مي‌شود.
در پاسخ به پرسش خبرنگار فارس در مورد رتبه ايران از نظر شاخصهاي بهداشتي مي توان گفت: آمارهاي بين المللي نشان مي‌دهد كه ايران از نظر بسياري از شاخصهاي بهداشتي درحد كشورهايي مثل نيكاراگوئه، اكوادور و اندونزي است البته قضاوت در اين زمينه نيازمند تحقيق دقيقتر است.
ايران آمارهاي ملي خوبي از نظر شاخصهاي سلامت دارد اما نمي‌توانيم بگوئيم اين شاخصها در كل كشور يكنواخت است و خلاء هايي از اين نظر وجود دارد، دسترسي به خدمات بهداشتي در سراسر كشور يكنواخت نيست و تفاوتهاي بسياري وجود دارد.
مسئله مهم ديگري كه سلامت ايرانيان را متاثر مي‌كند ضعف هماهنگي هاي بين بخشي و آموزش اصول سلامت به مردم است و البته وضعيت بهداشت آب آشاميدني و بهداشت كودكان نيز در اين مورد بسيار موثر است.
بيماري ايدز در ايران:

ايران با شيوع پايين بيماري ايدز مواجه است و تلاشهايي كه دولت ايران در اين زمينه انجام داده است موثر بوده است اين بيماري هنوز بيش از همه از طريق سرنگهاي آلوده معتادان تزريقي منتقل مي‌شود و اين گروه خيلي خوب تحت مراقبت هستند اما خانواده هاي اين معتادان تحت خطر هستند.
مسئله مهم خطر اپيدمي اين بيماري از طريق مقاربت جنسي است كه بيشتر گروه جوانان را در معرض خطر قرار مي‌دهد البته ايران براي كنترل اين خطر برنامه استراتژيك و ملي كنترل ايدز را طراحي كرده است كه با هماهنگي سازمان ملل بوده است و قرار است يك نظام آموزشي قوي در مورد ايدز با توجه به اصول اسلامي در ايران برقرار شود.
متاسفانه هنوز آگاهي جوانان ايران در مورد ايدز كافي نيست و بايد در زمينه روابط دختر و پسر در ايران بيشتر با جوانان صحبت شود و اين فقط وظيفه وزارت بهداشت نيست بلكه آموزش و پرورش، رسانه‌ها و NGO ها نيز بايد در اين زمينه فعال شوند.

دانستني‌هاي تغذيه در كودكان

مواد غذايي عبارتند از:
- كربوهيدرات‌ها: اين تركيبات منبع اصلي كالري مورد نياز بدن انسان هستند.
توصيه متخصصان تغذيه اين است كه بين 50 تا 60 درصد كالري روزانه يك فرد از كربوهيدرات‌ها به ويژه نوع مركب تامين شود.
- پروتئين: اين مواد در گوشت، مرغ، ماهي، حبوبات، آجيل، تخم‌مرغ و محصولات لبني يافت مي‌شوند.
پروتئين‌ها براي ساختن و ترميم اكثر بافت‌هاي بدن (مانند عضلات، پوست، اندام‌ها و سيستم ايمني) ضروري هستند. به طور كلي توصيه مي‌شود حدود 10 تا 20 درصد كالري روزانه يك فرد از پروتئين‌ها تامين شود.
- چربي‌ها: اين تركيبات كه ليپيد هم ناميده مي‌شوند، در مقدار مناسب براي سلامت حياتي‌اند. چربي بخشي از غشاء همه سلول‌ها و پوشش اعصاب است كه براي عملكرد رسانايي اعصاب اهميت دارد. توصيه مي‌شود بيش از 35 درصد كالري روزانه در رژيم غذايي كودكان بالاي دو سال، نوجوانان يا بزرگسالان از چربي تامين نشود.
- فيبر: يك ماده غذايي پركننده است كه به حركت غذا در طول دستگاه هاضمه كمك كرده از يبوست جلوگيري مي‌كند. غلات سبوس‌دار، ميوه‌ها و سبزيجات تازه منابع خوبي از فيبر هستند.
آكادمي طب كودكان امريكا (AAP) توصيه مي‌كند مراقبين بهداشتي براي اطمينان از دريافت همه مواد مغذي، ويتامين‌ها و املاح معدني مورد نياز، هرم غذايي را به عنوان يك مرجع در نظر گيرند.
اين هرم غذايي شامل شش پلكان به رنگ‌هاي مختلف است كه هر يك نشانگر يك گروه غذايي خاص شامل دانه‌ها، سبزيجات، ميوه‌ها، محصولات لبني، منابع پروتئيني (مانند گوشت، ماهي، حبوبات، آجيل) و چربي‌ها و روغن‌ها است.
همراهي تغذيه مناسب و ورزش به حفظ سلامت و تناسب بدني كمك مي‌كند. تغذيه ضعيف و بي‌تحركي مي‌توانند مشكلات متعددي شامل چاقي، سوءتغذيه و كم‌خوني فقر آهن را در پي داشته باشند.

هرم غذايي

هرم راهنماي غذايي ارائه شده توسط وزارت كشاورزي امريكا (USDA) يك راهنماي غذايي براي كودكان نوجوانان و بزرگسالان محسوب مي‌شود. اين هرم شامل شش پله به رنگ‌هاي مختلف است. پله‌ها براي تاكيد بر اهميت ورزش كه دست در دست تغذيه به سلامت كمك مي‌كند، در نظر گرفته شده‌اند.
شش گروه غذايي مشخص شده در هرم عبارتند از:
- مواد غذايي دانه‌اي شامل انواع نان، حبوبات، برنج، پاستا و غذاهاي مشابه. غلات سبوس‌دار سرشار از كربوهيدرات‌هاي مركب و ديگر مواد مغذي مهم هستند.
محصولات دانه‌اي تصفيه شده (نان سفيد، برنج سفيد) دريافتي روزانه نبايد زياد باشد. اين محصولات فرآيند شده هستند و بسياري از مواد مغذي آنها از جمله فيبر، حذف شده است.
غلات سبوس‌دار مانند جو، برنج قهوه‌اي، نان گندم سياه بسيار مغذي‌ترند.
- سبزيجات: مصرف انواع مختلف سبزيجات تامين‌كننده ويتامين‌ها و املاح معدني متعدد است. سبزيجات منبع بسيار خوبي از فيبر نيز محسوب مي‌شوند.
ضدعفوني و شستشوي مناسب سبزيجات پيش از مصرف ضروري است. اين مواد غذايي مفيد بهتر است به صورت خام يا بخارپز مصرف شوند.
- ميوه‌ها: ميوه‌ها منبع مهم ويتامين‌ها به ويژه ويتامين A و C، پتاسيم، كربوهيدرات‌ها و فيبر هستند. مصرف آنها به صورت خام مفيدتر است.
پيش از مصرف ميوه‌ها بايد كاملا شسته شوند. آب ميوه‌ها جايگزين مناسبي براي ميوه محسوب مي‌شود اما تنها در صورتي كه 100 درصد خالص و بدون افزودني ديگري باشد. در ضمن آب ميوه محتواي فيبري موجود در خود ميوه را ندارد.
- محصولات لبني: شامل شير و فرآورده‌هاي آن مانند پنير و ماست است. اين مواد غذايي سرشار از كلسيم، پروتئين و ويتامين‌ها به ويژه ويتامين A و D هستند.
- گوشت، ماهي، حبوبات و آجيل: اين مواد منابع اصلي پروتئين‌ها هستند. همچنين تامين‌كننده آهن و ويتامين‌ها به شمار مي‌روند.
- چربي‌ها و روغن‌ها: اين مواد غذايي بايد در حد متعادل مصرف شوند. اما براي نوزادان و كودكان اهميت زيادي دارند و تا سن دو سالگي نبايد مصرف آنها محدود شود. گرچه قند، نه چربي و نه روغن است، اغلب جزو اين دو گروه در نظر گرفته مي‌شود زيرا دريافت غذايي قند تصفيه شده نيز مانند اين تركيبات بايد محدود شود.

پيامدها و نشانه‌هاي تغذيه نامناسب

همانطور كه گفته شد تغذيه بد و عدم تحرك مشكلات زيادي را براي سلامت ايجاد مي‌كند كه از آن جمله چاقي، سوءتغذيه و كم خوني فقر آهن را مي‌توان نام برد.
اين دو، احتمال ابتلا به بيماري قلبي، سرطان، سكته مغزي و پوكي استخوان را در بزرگسالي افزايش مي‌دهند.
علايم اوليه آترواسكلروز يا انسداد عروق كه يكي از علل شايع بيماري قلبي است ممكن است در دوران كودكي و نوجواني تشخيص داده شود.
اين بيماري با عادات غذايي بد مرتبط است كه منجر به افزايش سطوح كلسترول در خون مي‌شوند.
متاسفانه به تازگي چاقي در ميان كودكان افزايش يافته و بر تعداد كودكاني كه دچار هايپركلسترولمي (كلسترول بالا در خون) هستند افزوده مي‌شود.
شيوه‌هاي غذايي نامناسب در ايجاد پوسيدگي‌هاي دنداني نيز نقش دارد. عدم دريافت كلسيم كافي به ويژه توسط دختران يكي ديگر از مشكلات تغذيه‌اي است كه خطر ابتلا به بيماري مشكل آفرين پوكي استخوان را افزايش مي‌دهد.
برخي ازدختران و زنان به علت اجتناب از دريافت چربي زياد از خوردن لبنيات پرهيز مي‌كنند در حالي كه مصرف انواع كم چرب اين فرآورده‌ها بدون افزايش چربي كلسيم مورد نياز بدن را تامين مي‌كند.
براي كودكان و نوجواناني كه مقادير كافي كلسيم از طريق غذا دريافت نمي‌كنند مي‌توان مكمل‌هاي آن را تجويز كرد.
- كافئين در بسياري از مواد و نوشيدني‌ها شامل شكلات ،‌ نوشابه‌ها، قهوه و چاي موجود است. اين ماده يك محرك بوده و اثر ديورتيك (افزايش ادرار) دارد كه در صورت مصرف زياد مشكلاتي همچون عصبانيت، ناراحتي معده، سردرد و مشكل در تمركز و خواب را ايجاد مي‌كند. كودكان به ويژه به اين اثرات حساسند.
متخصصان تغذيه توصيه مي‌كنند مصرف اين مواد در كودكان و نوجوانان محدود شوند.

کودکان و اب ميوه
آب ميوه طبيعي مي تواند 100 درصد براي کودک مفيد باشد اما فقط اگر به مقدار مناسب مصرف شود. افراط در خوردن آن توسط کودک مي تواند باعث سوء تغذيه، اسهال ، مشکلات گوارشي و پوسيدگي دندان شود.
برخي مادر و پدرها تصور مي کنند آب ميوه مي تواند جايگزين مناسبي براي شير مادر باشد. اما با وجود منابع سرشار ويتامين ث در ميوه و همچنين کلسيم دربرخي از آنها، اشکالات متعددي در مصرف بي رويه وجود دارد.
تحقيقات جديد نشان مي دهد نوزاداني که آب ميوه زياد مي خورند بخاطر مصرف کم شير، دچار سوء تغذيه مي شوند. زيرا در ميوه ها موادي مانند پروتئين، چربي، مواد معدني، فيبر و ويتامينهائي غير از ويتامين ث به مقدار کافي وجود ندارد. در ميوه جات کربوهيدراتها به وفور وجود دارند که مي توانند در نوزاد باعث بروز اسهال، دل درد، و تجمع گاز در شکم وي شوند.
اين تحقيقات همچنين نشان داده که اگر کودکي در طي روز يا شب مکررا از طريق شيشه يا ليوان آب ميوه مي نوشد، قند موجود در ميوه مي تواند باعث پوسيدگي دندانهاي وي گردد.
استفاده از آب ميوه هاي آماده که از فروشگاههاي مختلف خريداري مي شود و مسلما 100 درصد طبيعي نيستند براي کودکان نامناسبتر نيز مي باشد. زيرا داراي مواد شيرين کننده و مواد افزودني ديگري است که با تغذيه سالم فرزند شما منافات دارد.
متخصصين موارد زير را در رابطه با مصرف آب ميوه توصيه مي کنند:
به نوزادان زير شش ماه آب ميوه ندهيد.
به نوزادان بالي شش ماه نيز از طريق شيشه و پستانک آب ميوه ندهيد.
قبل از خواب کودک به وي آب ميوه يا نوشيدني هاي شکردار ندهيد.
براي کودکان 1 تا 6 ساله مقدار نوشيدن آب ميوه را به 120 تا 180 گرم در روز محدود کنيد.
به کودکان 7 تا 18 ساله نيز 240 گرم الي 350 گرم بيشتر در روز ندهيد.
فرزندانتان را تشويق به خوردن ميوه (بجاي آب ميوه) کنيد زيرا فيبر بيشتري در آن وجود دارد.
جدول 2 ـ نحوه محاسبه وزن و قد متناسب با سن متوسط شيرخواران وكودكان طبيعي

شاخص هاي رشد و مفهوم صدك

صدك ها در صدهاي تجمعي از يك متغير مي باشند.مثلا اگر نمره 10 كمترين نمره كسب شده در درس خاصي در كل يك دانشكده باشد نتيجه مي گيريم كه 100% دانشجويان نمره اي بيش از 10 كسب كرده اند و يا به عبارت ديگر هيچكس نمره اي كمتر از 10 نگرفته است. بنابراين نمره 10 را مي توان به عنوان صدك صفر محسوب كرد. حال اگر نيمي از دانشجويان نمره اي بيش از 15 و نيمي ديگر كمتر از 15 گرفته باشند ميتوان اينگونه استدلال كرد كه صدك 50 (ميانه) نمرات دانشجويان در اين درس خاص نمره 15 مي باشد. يعني 50% از كل دانشجويان زير 15 گرفته اند و 50% بالاي آن و اگر فقط 3% از دانشجويان نمره بالاي 19 داشته باشند نمره 19 صدك 97 را نشان مي دهد يعني 97% دانشجويان زيرنمره 19 را كسب كرده اند.

در نمودار رشدي كه مقياس وزن براي سن را مي سنجد دو صدك 3 و 97 به